Karavanın düz ve eğimli yollarda araca etkisi

Aracım karavan çeker mi? sorusu karavancılığa yeni başlayan hemen herkesin aklın gelen ilk sorulardandır.

Aslında bu sorunun en net cevabını bulabileceğiniz yer , yine kendi aracın ruhsatıdır. Ruhsatınızda katar ağırlığı bölümündeki değerden aracın net ağırlığını çıkarttığınızda , araçla çekebileceğiniz römork ağırlığını bulabilirsiniz.

Burada dikkat edilmesi gereken nokta , aracın ve karavanın ağırlık değerlerinin yolcular ve diğer yükler dahil olarak hesaplanmasıdır. Bu şekilde daha güvenli , ve konforlu bir sürüş gerçekleştirmek için aracınıza uygun bir karavan ya da karavanınıza uygun bir araç seçebilirsiniz.

Römork burun yükü nedir?

Araç üreticileri, aracın çekebileceği maksimum römork ağırlığını hesaplarken ; süspansiyon değerleri , karavanın düz ve eğimli yollarda aracın yükünü ne kadar arttıracağı, yolcu sayısı ve bagaj yükünü de hesaba katmaktadır.

Römork burun yükü ya da çeki demiri yük kapasitesi diye adlandırılan bu değer; aracınızın 4×4 ya da 4×2 çekiş sistemiylee seyahat ederken, çeki demirine dikey eksende etki etmesine müsaade edilen maksimum yük değeridir.

Bu yük değerinin üzerine çıkıldığında, öncelikle aracın süspansiyon sistemleri zarar görecek , yolculuk esnasında da aracın yol tutuş kabiliyeti önemli ölçüde azalacaktır. Bu nedenle seyahate çıkmadan önce ; karavanın kaplin noktasındaki ( çeki demirine bağlantı noktası) yük değeri ölçülmeli ve araç müsaade edilen değerlere uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Genellikle C ve D sınıfı araçlarda bu yük değeri ortalama 70 kg civarındadır.

Eylemsizlik kuralı

Eylemsizlik ya da atalet, cisimlerin hareket durumlarını koruma eğilimleridir. Burada “hareket durumu” ile anlatılmak istenen, cismin diğer bir cisme göre sabit hızla hareket etmesi veya durağan halde bulunmasıdır. Maddeler için ortak özelliktir. Newton tarafından 1. hareket yasası olarak ifade edilmiştir. Bu yasa, bir cisim üzerine etkiyen dış kuvvetlerin bileşkesi (net kuvvet) sıfır olduğu zaman cismin hareket durumunun değişmeyeceğini söyler.

Düz yolda karavanın etkileri

Karavanla ilk hareket anında , cisimler mevcut konumlarını korumak isteyeceğinden, karavanın ağırlığı sürücü tarafından hissedilse de , araç belirli bir hıza ulaştıktan sonra karavanın ağırlığının önemi azalacaktır. Yine sabit hızla hareket eden römorklu bir araç fren yapana kadar arkasındaki römork ağırlığını hissetmeyecek , frenleme anında yükü hissedecektir.

Öyle ki bazı sürücüler seyahat esnasında arkasında karavan çektiğini dahi unutabilmekte , izin verilen hız değerlerini aşmakta , virajlara gereğinden fazla hızla ya da dar açıyla girmektedir.

Bu dalgınlığa, bir de karavandaki eşyaların dengeli ve sabit yerleştirilmemesi , kaplin yükünün kontrol edilmemesi gibi iki büyük hata da eklenirse kazalar kaçınılmaz olmaktadır.

Rampa iniş ve çıkışlarında karavanın etkileri

Ancak rampa iniş ve çıkışlarında, araca etki eden yük , rampanın eğimine göre artacaktır. Bu yük rampa tırmanışlarında aracın çekişini etkileyecek geri çekme yükü olarak ortaya çıkarken , rampa inişlerinde ise aracı itme kuvveti olarak kendini göstermektedir.

Özellikle rampa inişlerinde araca ekstra bir itme kuvveti yüklendiğinden frenler yetersiz kalabilmektedir. Türkiye karayollarında 750 kg a kadar olan O1 belgeli karavanlar frensiz olarak seyahat edebilmektedir. 750 kg üzerindeki karavanlar için ise römork freni zorunluluğu vardır. Bkz. O1 ve O2 belgesi nedir?

Türkiye’de karayollarında zorunlu haller dışında maksimum % 15 eğime müsaade edilmektedir. Yani, 100 metrelik bir mesafede maksimum 15 metrelik bir rakım farkı oluşacak şekilde eğimli yollar yapılmaktadır.

Rampa çıkışlarında, yerçekimi etkisiyle , eğim açısına bağlı olarak , aracın gidiş istikametinin tersi yönde bir karşı kuvvet ortaya çıkmaktadır.

Aracımızın karavansız haliyle düz yolda ve rampa iniş çıkışlarındaki yeteneğini zaten bilmekteyiz. Bu hesaplamada aracın ağırlığından oluşan ters yönde çekme kuvvetini dikkate almayacağız. Amacımız karavanın rampa iniş ve çıkışındaki araca etkisini tespit etmek.

Ters yönde etki eden çekme kuvveti = (750+70) x sin(15) = 820×0,148=121 kg olarak bulunacaktır. Bulduğumuz bu değer aracın gidiş istikametine ters yönde etki edeceğinden çekiş kabiliyeti de düşecektir.

Rampa inişlerinde ise aracın ağırlığı artacağı için fren kabiliyetinde azalma olacaktır.

Beygir başına düşen ağırlık

Rampa çıkışlarında seyahat istikametine ters yönde oluşan bu çekme kuvvetinin aracımızın gücünü ne kadar düşüreceğini bulalım.

Aracımıza karavan bağlı değilken 1200 kg + 2 yolcu + bagaj (150kg) +römork yükü (70kg) = 1200+150+70= 1420 kg olarak seyahat etmekteydi.

Bu ağırlık üzerinden Beygir başına düşen ağırlığı hesap edersek ,

1420/105= 13,52 kg/HP buluruz. Başka bir değişle aracımız normal bir seyahatte her beygir 13,52 kg ağırlığı çekmektedir. Rampa çıkışında ters yönde etki eden kuvveti 121 kg olarak bulmuştuk.

Bu ters yönde oluşan çekme kuvvetini sıfırlamak ve aracı ve karavanı çekebilmek için 121/13,52= 9 HP güç kaybedecektir.

Daha fazla bilgi için bkz. Karavan çeken aracın performansı